Lược sừng Hà Xá

Từ những thế kỷ trước Công nguyên, xương và sừng đã được con người chế tác thành công cụ lao động và đồ trang sức. Đồi mồi là một vật phẩm quý, bọn đô hộ thời Bắc thuộc thường bắt dân ta cống nạp. Theo Lê Quý Đôn thời Trần ' Những thứ vòng đeo, nhà giàu dùng đồi mồi, còn lại người khác chỉ dùng xương và sừng'. Kỹ nghệ chế tạo xương, đồi mồi ra đời sớm, đến thời đại phong kiến đã trở thành một nghề với quy mô gia đình rồi làng xã.

Năm 1926, ông Vũ Huy Vực, người làng Hà Xá, huyện Bình Giang, 13 tuổi đã có năng khiếu thủ công mỹ nghệ, được gia đình cho theo học ở trường kỹ nghệ Hà Đông, chuyên về ngành mỹ nghệ sừng đồi mồi và sớm trở thành nghệ nhân trong lĩnh vực này. Từ ông Vực khởi xướng, Hà Xá có nhiều người theo học nghề mà thành thợ

Đồi mồi là một loài rùa biển có nhiều ở phía Nam nước ta, nhất là Phú Quốc . Vẩy đồi mồi là một loại nguyên liệu quý của hàng mỹ nghệ . Mỗi con có 24 vẩy sườn, 14 vẩy lưng to và tốt nhất, ngoài ra còn có vẩy hông, vẩy cổ, vẩy diều, dầy từ 1-5mm; màu đỏ quỳ hay vàng hoa, lốm đốm đốm đen.

Năm 1946, toàn quốc kháng chiến, nhưng vùng sâu của Bình Giang vẫn còn tự do. Tại Hà Xá (thuộc xã Thái Dương) đã thành lập một tập đoàn chuyên sản xuất lược sừng công việc sản xuất kinh doanh tồn tại được 4 năm, đến năm 1950, giặc càn quét phải dừng sản xuất. Năm 1955, nghề lại được phục hồi, đến năm 1957, có 4 gia đình và 70 lao động sản xuất, nguyên liệu chủ yếu bằng sừng trâu, móng trâu và đồi mồi, sản phẩm chính là lược và nhiều mặt hàng mỹ nghệ khác như : hộp thuốc lá, ống cắm bút, quản bút tẩu thuốc, quân cờ...Khi bước vào cuộc kháng chiến chống Mỹ, nghề thủ công ở đây đình đốn .

Sản xuất những sản phẩm bằng sừng và đồi mồi là một nghề cổ truyền và nhiều nghệ nhân có tài, nhất là mặt hàng mỹ nghệ dưới thời đại phong kiến, sản phẩm làm bằng đồi mồi chủ yếu phục vụ vua chúa và tầng lớp quan lại, nay là một mặt hàng phục vụ xã hội và xuất khẩu, mang lại nguồn lợi đáng kể. Nguyên liệu đồi mồi tuy hiếm nhưng biết nuôi thả thì vẫn có thể cung ứng cho nghề này phát triển. Còn sừng thì không thiếu và nghệ nhân vẫn còn, vì thế mà sản xuất đồ mỹ nghệ bằng sừng và đồi mồi của Hà Xá vẫn có có hội phục hồi.